Trong hệ thống 23 địa điểm di tích QGĐB liên quan đến khởi nghĩa Yên Thế thuộc địa bàn các huyện Việt Yên, Yên Dũng, Tân Yên và Yên Thế thì Đình Hả, xã Tân Trung có vai trò rất đặc biệt. Đây chính là nơi Lương Văn Nắm làm lễ tế cờ chính thức phát động nghĩa quân khởi nghĩa chống thực dân Pháp.
Đình Hả xưa thuộc về xã Thế Lộc, Tổng Yên Lễ nay là thôn Đình Hả, xã Tân Trung. Sau đình là Chùa Hả. Bố cục theo lối “Tiền thần hậu phật”. Di tích này nằm trên sườn một quả đồi thấp, bao quanh là khu đồi là rừng lim xanh tốt. Theo truyền thuyết thì đình, chùa Hả được xây dựng vào thời Lê - Nguyễn thế kỷ XVII. Tuy nhiên vào tháng 10 năm 1885 khi Pháp đánh lên Yên Thế chúng đã xua quân tàn phá xóm làng trong đó có đình, chùa Hả đem về xây dựng đồn bốt. Ngôi đình sau này do chính Hoàng Hoa Thám và nghĩa quân khởi dựng lại vào dịp tạm hòa hoãn với giặc Pháp.
Cách đây 140 năm, thực dân Pháp tiến đánh tỉnh Bắc Ninh. Ngày 12/3/1884 chúng chiếm thành Bắc Ninh. Ngày 15/3/1884 chúng đánh chiếm Phủ Lạng Thương sau đó tiến đánh thành Tỉnh Đạo nay thuộc xã Quang Tiến. Thành Tỉnh Đạo thất thủ, đêm đó người dân Yên Thế xót xa nhìn thành cháy đỏ rực cả một góc trời mà trong lòng uất hận căm thù. Cùng lúc này, Lương Văn Nắm – người con của quê hương Thế Lộc vốn đã lãnh đạo nhân dân Thế Lộc chống Thanh phỉ đã cùng bộ tướng của mình bàn kế đánh giặc. Ngày 16/3/1884 quân Pháp tiến lên Thái Nguyên. Khi quân giặc đến Đức Lân, xã Tân Đức, Phú Bình, thì bị Lương Văn Nắm cùng nghĩa binh của ông chặn đánh quyết liệt khiến chúng phải bỏ chạy. Tại Vân Cầu khi đó Thống Luận, Thống Ngò cũng có sự phối hợp. Sau trận đánh này, Lương Văn Nắm và các nghĩa binh cũng lui về Đình Hả xã Tân Trung ăn mừng chiến thắng và chính thức làm lễ tế cờ phát động phong trào khởi nghĩa Yên Thế. Những ông Đề ông Đốc, Thống, Cai…từ Bảo Lộc, Vân Cầu, Tuy Lộc Sơn, Nhã Nam hội tụ về dưới ngọn cờ nghĩa của Lương Văn Nắm. Từ đây về sau, ngày 16/3/1884 được lịch sử ghi nhận là ngày mở đầu phong trào khởi nghĩa Yên Thế. Trở lại với Đình Hả bây giờ. Dư âm của Lễ Tế cờ năm xưa dường như vẫn còn đây đó. Không khí trầm mặc, linh thiêng, lá cờ mang chữ Nghĩa tung bay trong gió. Hương lửa ngạt ngào, giữa tiếng súng thần công ầm vang rừng núi, Đề Nắm, Đề Sặt, Thống Luận, Thống Ngò, Đề Truật, Cai Ba Biều và toàn thể các tướng lĩnh nghĩa quân đã truất kiếm xin nguyện cùng trời đất sát cánh bên nhau giữ gìn mảnh đất quê hương. Ai phản bội xin trời chu đất diệt. Lời thề thiêng liêng được hàng ngàn nghĩa binh và nhân dân dự lễ hưởng ứng nhiệt thành. Tất thảy đã thể hiện tinh thần quyết tâm nêu cao chí khí tổ tiên, quyết hy sinh chiến đấu chống giặc giữ quê hương. Sự kiện này làm cho đình, chùa Hả trở thành Điểm di tích lịch sử mở đầu cho phong trào khởi nghĩa nông dân Yên Thế, đóng một dấu son đỏ thắm trong lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam thế kỷ XIX - XX. Và cũng với sự kiện này, Đề Nắm đã trở thành thủ lĩnh đầu tiên của phong trào nông dân Yên Thế.
Bằng tài quân sự thao lược nổi bật, ông đã lãnh đạo cuộc khởi nghĩa trong 8 năm và lập nhiều chiến công, tạo được uy tín và sự ảnh hưởng rộng lớn. Sử sách ghi nhận Đề Nắm, kể từ khi tế cờ khởi nghĩa cho đến lúc hy sinh, ông đã chỉ huy quân dân Yên Thế đánh bại gần 1 vạn quân Pháp do các tướng có danh tiếng của Thực dân Pháp chỉ huy khiến chúng phải khiếp vía kinh hồn, phải cúi đầu thừa nhận rằng: “Đây là bãi chiến trường và là nơi xảy ra những sự kiện quan trọng nhất trong xứ thuộc địa của chúng ở Viễn Đông”. Đồng thời trước những tổn thất to lớn của mình, thực dân Pháp cũng phải công nhận rằng “Quân của Đề Nắm là những người An Nam gan góc chống cự quân Pháp rất ngoan cường”. Năm 1892 Đề Nắm bị sát hại. Cái chết của ông hiện vẫn còn nhiều nghi án nhưng những gì ông để lại thật lớn lao. Kế tục sự nghiệp của người anh hùng áo vải Lương Văn Nắm trao gửi Hoàng Hoa Thám lên thay, tiếp tục lãnh đạo nghĩa quân đánh giặc Pháp. Cảm phục trước khí phách người anh hùng Đề Nắm, tại Đình Hả, sau khi xây dựng lại Đề Thám cùng dân làng Thế Lộc đã rước bài vị Đề Nắm vào thờ trong đình và tôn ông như một vị Thành hoàng làng. Sau này nhân dân còn tạc tượng ông đặt thờ tại vị trí trang trọng trong đình. Trân trọng những công lao đóng góp của Lương Văn Nắm và nghĩa quân Yên Thế, Năm 2021, Tân Yên đã đầu tư xây dựng Đền thờ Lương Văn Nắm. Mới đây trùng tu nâng cấp Đình Hả. Và đã thành thông lệ hàng năm,vào ngày 15, 16 tháng Giêng dân làng tổ chức lễ hội trang nghiêm, long trọng để tưởng nhớ công lao to lớn Thủ lĩnh áo vải Lương Văn Nắm. Trong lễ hội có tổ chức tế lễ, rước sách cùng các trò chơi dân gian độc đáo và những hình thức sinh hoạt văn nghệ dân gian phong phú.
Năm nay. Kỷ niệm 140 năm Khởi nghĩa Nông dân Yên Thế tại Đình Hả sẽ diễn ra nhiều hoạt động sổi nổi và ý nghĩa. Cũng là một lần nữa chúng ta nhớ đến và tỏ lòng tri ân Người thủ lĩnh áo vải và những nghĩa binh Yên Thế quả cảm. Lương Văn Nắm, cùng bộ tướng và nghĩa binh của mình đã đi vào lịch sử như một bản hùng ca với những người nông dân bất tử trong Lịch sử cận đại Việt Nam.
CG
