2.3 Kinh phí bảo đảm cho việc thực hiện tái hòa nhập cộng đồng

Vấn đề kinh phí bảo đảm cho việc thực hiện tái hoà nhập cộng đồng là một trong những vấn đề quan trọng để bảo đảm quá trình tái hoà nhập cộng đồng của phạm nhân chấp hành xong bản án thuận lợi. Để họ có thể sinh sống bình thường, lương thiện trong cộng đồng trong khi thông thường họ chưa có việc làm, chưa có thu nhập ngay khi rời khỏi môi trường giam giữ cần thiết phải có khoản kinh phí đủ để họ trang trải những chi phí cần thiết trong thời gian này. Điều 45 Luật THAHS năm 2019 quy định kinh phí bảo đảm cho việc thực hiện tái hoà nhập cộng đồng bao gồm: Kinh phí do ngân sách nhà nước cấp; Quỹ hoà nhập cộng đồng của trại giam và các quỹ khác theo quy định của pháp luật; Nguồn đóng góp tự nguyện của cơ quan, tổ chức, cá nhân và các nguồn thu hợp pháp khác. Việc Điều luật này khẳng định trách nhiệm cấp kinh phí phục vụ tái hoà nhập cộng đồng của Nhà nước đồng thời ghi nhận các nguồn tiền hợp pháp khác đối với mục đích này là phù hợp.

2.4 Nhà nước khuyến khích cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân tạo ĐK, giúp đỡ người chấp hành xong hình phạt tù

Điều 45 Luật THAHS quy định Nhà nước khuyến khích cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân tạo điều kiện, giúp đỡ người chấp hành xong hình phạt tù, người được đặc xá, người được tha tù trước thời hạn có điều kiện tái hoà nhập cộng đồng bằng các biện pháp sau đây: thông tin, truyền thông, giáo dục về tái hoà nhập cộng đồng; dạy nghề, giải quyết việc làm; trợ giúp về tâm lí và hỗ trợ các thủ tục pháp lí; các biện pháp hỗ trợ khác. Quy định này vừa thể hiện thông điệp kêu gọi các chủ thể trong xã hội hỗ trợ người chấp hành xong hình phạt tù, người được đặc xá, người được tha tù trước thời hạn có điều kiện tái hoà nhập cộng đồng vừa là cơ sở pháp lí để các chủ thể thực hiện các biện pháp hỗ trợ. Những quy định trên của Luật THAHS năm 2019 đã kế thừa đầy đủ những điểm tiến bộ đồng thời có những phát triển đáng ghi nhận trong quy định về tái hoà nhập cộng đồng. Những quy định này là cơ sở pháp lí quan trọng để tạo ra những chuyển biến tích cực trong thực tiễn tái hoà nhập cộng đồng ở nước ta. Cụ thể hoá các quy định về tái hoà nhập cộng đồng trong Luật THAHS năm 2019, Chính phủ ban hành Nghị định số 49/2020/NĐ-CP ngày 17/4/2020 quy định chi tiết thi hành Luật THAHS về tái hoà nhập cộng đồng (sau đây gọi tắt là Nghị định số 49/2020/NĐ-CP) với những nội dung cơ bản như sau:

2.3.1 Về tư vấn tâm lí, hỗ trợ các thủ tục pháp lí cho phạm nhân 

Điều 5 Nghị định số 49/2020/NĐ-CP quy định: Trong khoảng thời gian 02 tháng trước khi phạm nhân chấp hành xong hình phạt tù hoặc sau khi có kết quả thẩm định nhất trí đề nghị đặc xá, tha tù trước thời hạn có điều kiện của cơ quan có thẩm quyền, các cơ sở giam giữ phạm nhân tổ chức tư vấn tâm lí, hỗ trợ các thủ tục pháp lí cho phạm nhân nhằm cung cấp cho phạm nhân kiến thức, giúp họ định hướng và nâng cao khả năng tự giải quyết những khó khăn, vướng mắc gặp phải trong quá trình tái hoà nhập cộng đồng. Nội dung tư vấn bao gồm:tư vấn tình cảm, hôn nhân, gia đình, sức khỏe; phòng, chống ma túy, HIV/AIDS và các tệ nạn xã hội; tư vấn xóa bỏ mặc cảm, tự ti; xây dựng ý chí, niềm tin, khả năng ứng phó, giải quyết các vấn đề phát sinh trong quá trình tái hoà nhập cộng đồng; tư vấn về lao động, việc làm, sử dụng các ngành nghề đã được học, bảo hiểm xã hội và các vấn đề khác có liên quan. Phạm nhân chuẩn bị chấp hành xong hình phạt tù được hỗ trợ về các thủ tục pháp lí như: đăng kí cư trú; đăng kí hộ tịch; cấp căn cước công dân; vay vốn, đăng kí kinh doanh, kí kết hợp đồng lao động và các thủ tục hành chính khác theo quy định của pháp luật.

2.3.2 Về định hướng nghề nghiệp, nâng cao khả năng tìm kiếm việc làm cho phạm nhân 

Điều 6 Nghị định số 49/2020/NĐ-CP quy định: Các cơ sở giam giữ phạm nhân có trách nhiệm kiểm tra, đánh giá năng lực, nhu cầu, điều kiện, hoàn cảnh của từng phạm nhân để hướng dẫn họ lập kế hoạch tái hoà nhập cộng đồng cho bản thân; phối hợp với các trung tâm dịch vụ việc làm cung cấp thông tin thị trường lao động, tư vấn, định hướng nghề nghiệp, giới thiệu việc làm cho phạm nhân. Căn cứ vào khả năng, nhu cầu của phạm nhân, thị trường lao động và điều kiện cụ thể, 03 tháng trước khi phạm nhân chấp hành xong hình phạt tù, các cơ sở giam giữ phạm nhân lập kế hoạch, phối hợp với các cơ quan, đơn vị chức năng tổ chức đào tạo nghề, bồi dưỡng nâng cao tay nghề, cấp chứng chỉ nghề cho phạm nhân. Phạm nhân là người dưới 18 tuổi được ưu tiên đào tạo nghề, nâng cao tay nghề để có điều kiện thuận lợi tái hoà nhập cộng đồng. Bộ Công an chủ trì, phối hợp với Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội chỉ đạo, hướng dẫn việc tổ chức đào tạo nghề, nâng cao tay nghề, cấp chứng chỉ nghề cho phạm nhân chuẩn bị chấp hành xong hình phạt tù và liên hệ với các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất giới thiệu, tạo việc làm cho họ.

2.3.3 Về hỗ trợ kinh phí từ quỹ hoà nhập cộng đồng của trại giam cho PN khi tái hoà nhập CĐ

Điều 7 Nghị định số 49/2020/NĐ-CP quy định: Phạm nhân hết hạn chấp hành án phạt tù, được đặc xá, tha tù trước thời hạn có điều kiện trước khi trở về nơi cư trú được cấp hỗ trợ khoản tiền từ quỹ hoà nhập cộng đồng của trại giam. Căn cứ nguồn vốn của quỹ hoà nhập cộng đồng, giám thị trại giam quyết định mức tiền hỗ trợ phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh của từng phạm nhân.

2.3.4 Về thông tin, truyền thông, giáo dục về tái hòa nhập cộng đồng

Điều 9 Nghị định số 49/2020/NĐ-CP quy định cụ thể về mục đích thông tin, truyền thông, giáo dục về tái hòa nhập cộng đồng; nội dung thông tin, truyền thông, giáo dục về tái hòa nhập cộng đồng và các hình thức thông tin, truyền thông, giáo dục về tái hòa nhập cộng đồng. Theo đó, thông tin, truyền thông, giáo dục về tái hòa nhập cộng đồng nhằm định hướng, khuyến khích cộng đồng xã hội tham gia giáo dục, giúp đỡ, xóa bỏ định kiến, kì thị, phân biệt đối xử đối với người chấp hành xong hình phạt tù; nâng cao nhận thức, ý thức chấp hành pháp luật, phòng ngừa việc tái phạm tội, vi phạm pháp luật của người chấp hành xong hình phạt tù. Nội dung thông tin, truyền thông, giáo dục về tái hòa nhập cộng đồng gồm: chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước về tái hòa nhập cộng đồng đối với người chấp hành xong hình phạt tù; quyền và nghĩa vụ của công dân, quyền và nghĩa vụ của người chấp hành xong hình phạt tù được quy định trong các văn bản quy phạm pháp luật; biện pháp, kinh nghiệm tốt, mô hình, điển hình tiên tiến trong quản lí, giáo dục, giúp đỡ, đấu tranh xóa bỏ định kiến, kì thị, phân biệt đối xử đối với người chấp hành xong hình phạt tù; nhân tố tích cực tham gia thực hiện các biện pháp bảo đảm tái hòa nhập cộng đồng và những gương hoàn lương, tiến bộ tiêu biểu và các nội dung khác có liên quan đến việc bảo đảm tái hòa nhập cộng đồng đối với người chấp hành xong hình phạt tù. Hình thức thông tin, truyền thông, giáo dục về tái hoà nhập cộng đồng được điều luật này quy định khá đa dạng bằng cách liệt kê nhiều hình thức khác nhau đồng thời có quy định mở về các hình thức thông tin, truyền thông, giáo dục khác.

2.3.5 Về trợ giúp về tâm lí, hỗ trợ các thủ tục pháp lí

Đây là công việc quan trọng nhằm hỗ trợ, giúp đỡ người chấp hành xong hình phạt tù xây dựng niềm tin, nghị lực, ý chí phấn đấu tái hòa nhập cộng đồng và phòng tránh các hành vi tiêu cực, vi phạm pháp luật. Điều 10 Nghị định số 49/2020/NĐ-CP quy định cụ thể về nội dung và các hình thức trợ giúp về tâm lí đối với người chấp hành xong hình phạt tù đồng thời quy định rõ quyền của người chấp hành xong hình phạt tù là được hỗ trợ, hướng dẫn các thủ tục pháp lí cần thiết khi là người tham gia tố tụng hình sự; là đương sự tham gia tố tụng dân sự, hành chính; khi thực hiện các giao kết hợp đồng dân sự; làm thủ tục đề nghị toà án ra quyết định xóa án tích, đề nghị cấp phiếu lí lịch tư pháp và thực hiện các thủ tục hành chính khác theo quy định của pháp luật.

2.3.6 Về đào tạo nghề nghiệp, tạo việc làm cho người chấp hành xong hình phạt tù

Điều 11 Nghị định số 49/2020/NĐ-CP quy định chính sách hỗ trợ trong đào tạo nghề nghiệp, tạo việc làm cho người chấp hành xong hình phạt tù. Theo đó, người chấp hành xong hình phạt tù tham gia đào tạo nghề nghiệp trình độ cao đẳng, trung cấp, sơ cấp, dưới 03 tháng được miễn, giảm học phí, hưởng chính sách nội trú, được hỗ trợ chi phí đào tạo, tiền ăn và tiền đi lại nếu thuộc đối tượng được hưởng chính sách hỗ trợ đào tạo nghề nghiệp theo quy định của pháp luật hiện hành. Trường hợp người chấp hành xong hình phạt tù không thuộc đối tượng hưởng các chính sách hỗ trợ theo quy định của pháp luật, uỷ ban nhân dân cấp tỉnh xem xét, quyết định chính sách hỗ trợ đào tạo nghề nghiệp cho các đối tượng này. Người chấp hành xong hình phạt tù được vay vốn đào tạo nghề nghiệp theo quy định của pháp luật về tín dụng đối với học sinh, sinh viên; được vay vốn tạo việc làm từ quỹ quốc gia về việc làm, được ưu tiên đăng kí tham gia chính sách việc làm công theo quy định của pháp luật về chính sách hỗ trợ tạo việc làm và quỹ quốc gia về việc làm. Căn cứ tình hình kinh tế - xã hội của địa phương, sở lao động - thương binh và xã hội phối hợp với các cơ quan liên quan tham mưu uỷ ban nhân dân cấp tỉnh sử dụng các nguồn tín dụng khác để hỗ trợ cho vay ưu đãi đối với người chấp hành xong hình phạt tù để phát triển sản xuất, tạo việc làm. Người chấp hành xong hình phạt tù dưới 18 tuổi được ưu tiên đào tạo nghề và hỗ trợ vay vốn để tạo việc làm; trẻ em chấp hành xong hình phạt tù được thực hiện các biện pháp hỗ trợ, can thiệp, bảo vệ phù hợp theo quy định của pháp luật. Căn cứ nhu cầu của người chấp hành xong hình phạt tù và thực tiễn thị trường lao động, Trung tâm dịch vụ việc làm tổ chức tư vấn, giới thiệu việc làm miễn phí cho người chấp hành xong hình phạt tù; theo dõi, báo cáo tình trạng việc làm của người chấp hành xong hình phạt tù do trung tâm giới thiệu với cơ quan quản lí nhà nước về dịch vụ việc làm.

Ngoài ra, Điều 12 Nghị định này cũng quy định các biện pháp hỗ trợ khác đối với người chấp hành xong hình phạt tù tái hòa nhập cộng đồng gồm: được chính quyền địa phương, các cơ quan, đơn vị, tổ chức, cá nhân tiếp nhận, giáo dục, giúp đỡ để tái hoà nhập cộng đồng và phòng ngừa các hành vi vi phạm pháp luật; Nhà nước khuyến khích các cơ quan, đơn vị, tổ chức, cá nhân tham gia thực hiện các hoạt động tư vấn, hỗ trợ các thủ tục pháp lí, đào tạo nghề, giới thiệu việc làm, giúp đỡ những người chấp hành xong hình phạt tù tái hòa nhập cộng đồng; khuyến khích việc tiếp nhận người chấp hành xong hình phạt tù vào làm việc trong các cơ quan, tổ chức, cơ sở sản xuất, kinh doanh; các cơ quan, đơn vị, tổ chức, cá nhân tham gia giám sát, giáo dục, giúp đỡ người chấp hành xong hình phạt tù được ưu tiên thuê nhà, cơ sở hạ tầng của Nhà nước; được hưởng các chế độ miễn, giảm thuế theo quy định của các luật thuế có liên quan và văn bản hướng dẫn thi hành; ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố căn cứ vào thẩm quyền quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, khả năng quỹ đất ở địa phương và các nguồn tài nguyên khác để giúp các tổ chức, cá nhân trong hoạt động dạy nghề, tạo việc làm cho người chấp hành xong hình phạt tù. Với những quy định này, có thể khẳng định rằng Nghị định số 49/2020/NĐ-CP đã chuyển tải cụ thể, rõ ràng và đầy đủ các nội dung về tái hoà nhập cộng đồng mà Luật Thi hành án hình sự quy định.

Như vậy, tái hoà nhập cộng đồng đối với người chấp hành xong hình phạt tù đã được đặc biệt chú ý trong Luật THAHS năm 2019 và Nghị định hướng dẫn thi hành quy định về tái hoà nhập cộng đồng. Nhìn chung, quy định trong hai văn bản này đã bao quát những vấn đề liên quan để bảo đảm hiệu quả của tái hoà nhập cộng đồng. Tuy nhiên, xuất phát từ tầm quan trọng cũng như tính phức tạp của tái hoà nhập cộng đồng, pháp luật Việt Nam cần nỗ lực để những quy định này được triển khai đầy đủ với đúng tinh thần của chúng trong thực tiễn, đồng thời tiếp tục nghiên cứu kinh nghiệm của các nước và tổng kết thực tiễn để không ngừng hoàn thiện các quy định này.

BBT