Ở phía bắc thành phố Bắc Giang quần thể núi Dành thuộc địa phận xã Việt Lập, Liên Chung của huyện Tân Yên sừng sững như một bức tường thành chạy dọc bờ Hữu dòng sông Thương đôi dòng lịch sử. Trải qua hàng ngàn năm tồn tại núi Dành gìn giữ gìn giữ trong mình một sản vật độc nhất đó là Sâm nam Dành, dân gian tương truyền vào đời vua Tự Đức nhà Nguyễn nhờ có sâm nam núi Dành mà chữa lành mắt mẹ vua để rồi từ đó “Sâm nam núi Dành” trở thành một thứ đặc sản tiến vua nổi danh đất Bắc.

Vì giá trị kinh tế mang lại là rất lớn mà Sâm nam núi Dành dần trở nên hiếm do bị khai thác quá mức trong khi không có sự tái tạo, gây trồng, duy trì nguồn giống. Cho đến những năm 70 của thế kỷ 20 thì Sâm nam núi Dành gần như tuyệt diệt. Thậm chí hình ảnh của sản vật này cũng đã mờ nhạt trong tiềm thức người dân nơi đây, những giai thoại của đặc sản này chỉ còn được biết đến trong như câu chuyện truyền miệng hoặc từ những thư tịch cổ còn sót lại.

Tưởng chừng Sâm nam núi Dành sẽ mãi chỉ là còn là hư không cho đến những năm 2010 huyền tích về cây Sâm nam núi Dành lại được người dân nhắc đến và tìm kiếm trong hy vọng sẽ gặp được thần dược để đời và như duyên phận với núi Dành mà cây Sâm nam vẫn tồn tại nhờ có bàn tay một bà lang địa phương giàu kinh nghiệm, biết trân quý mà giữ lại duy trì nguồn giống cây sản vật từ hơn nửa thế kỷ qua và từ đó cây Sâm nam giờ đây đã phát triển trở thành một trong những giống cây đặc trưng, tiêu biểu của của địa phương, giúp người dân nơi đây có nguồn thu nhập bền vững.

Sâm nam núi Dành có lớp vỏ bên ngoài hơi cứng, bên trong lõi màu vàng nhạt, mùi thơm dịu và có vị hơi ngọt...đã được khoa học nghiên cứu và chứng minh rằng “Sâm nam núi Dành” chứa nhóm chất chính là saponin, flavonoid (hoạt chất quý chống lão hóa) và các acid hữu cơ, acid amin...có tác dụng đặc biệt tốt đối với sức khỏe con người. Qua phân tích cho thấy hàm lượng saponin của Sâm nam núi Dành tương đương với sâm Hàn Quốc và chỉ đứng sau sâm Ngọc Linh - loại sâm quý, hiếm nhất thế giới...Đến năm 2020 Sâm nam núi Dành đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận chỉ dẫn địa lý dưới tên “Sâm nam núi Dành Tân Yên” như một lời khẳng định về ý nghĩa, tầm quan trọng của cây đặc sản “Sâm nam núi Dành” trong phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương. 

Nhớ về Núi Dành là nhớ đến câu chuyện có thật về “Sâm nam” một linh vật quý với sức khỏe con người mà tạo hóa đã ưu ái dành tặng vùng đất linh thiêng, huyền bí..

                                                                                                                                                                                         Thanh Tâm