Dù đã bước sang tuổi 75 nhưng lão nông Nguyễn Trọng Nguyên làng Hạ xã Cao Thượng vẫn rất nhanh nhẹn và say sưa khi nói về chiếu chèo truyền thống của quê nhà.
Từ lâu, chiếu chèo làng Hạ đã được nhiều người biết tới và là một trong những chiếu chèo có tiếng của đất Bắc Giang. Ngày nay, sự phát triển mạnh mẽ của âm nhạc cùng các phương tiện hiện đại, sự thay đổi thị hiếu cùng áp lực kinh tế đã tạo sức ép lớn cho nghệ thuật cổ truyền dân tộc nói chung và loại hình chèo nói riêng. Nhưng ở chiếu chèo làng Hạ những làn điệu chèo, những vở chèo vẫn có chỗ đứng trong lòng người dân. Nam thanh nữ tú nhiều người tuy mải mốt làm ăn, không theo nghiệp chèo nhưng ai cũng biết đến chiếu chèo quê nhà, một trong những người giữ lửa cho chiếu chèo này là ông Nguyễn Trọng Nguyên. Trước cách mạng tháng 8 năm 1945 ở làng Hạ xã Cao Thượng lập ra những gánh hát chuyên hát phục vụ đình đám. Vào những năm 1945 – 1946 chèo du nhập về làng và bén duyên để rồi hình thành nên chiếu chèo quê. Với ông Nguyên tuy gia đình không có ai theo nghiệp cầm ca nhưng như một lẽ tự nhiên, những làn điệu chèo cứ ngấm dần, ngấm dần vào máu của ông và đeo đuổi ông suốt cả cuộc đời. Ông Nguyên kể: Năm 1964 tôi xin vào làm diễn viên đội chèo. Ngày ấy các cụ chỉ dạy bằng cách truyền khẩu và làm mẫu động tác cho mình bắt chước, thời gian cũng chỉ là lúc rãnh rỗi chứ có đâu được như bây giờ. Nhưng có nhẽ sinh ra trong các làn điệu chèo ngọt ngào, sâu lắng, tuổi thơ gắn với chiếu chèo và cái chất dân gian ấy ngấm vào trong người thêm chút năng khiếu do đó ông Nguyên nhanh chóng lĩnh hội và thường được giao các vai chính. Từ diễn viên ông Nguyên mạnh dạn sáng tác, vở chèo đầu tay đó là Bộ đội về nông trường được mọi người ghi nhận. Tự tin hơn ông lần lượt cho ra các tác phẩm: Chung trận tuyến, Chị Cúc...Theo ông Nguyên điều cơ bản là nắm được các tích chèo cổ như Tấm Cám, Lưu Bình Dương Lễ và các làn điệu chèo cổ như Đào Liễu, Lới lơ, Quạt màn, Đường trường thu không, Tình thư hà vị, Hề đơm đó...Ông Nguyên rành hơn 100 làn điều chèo cổ như vậy. Từ năm 1964 đội chèo Làng Hạ đã nức tiếng gần xa, thêm sự trợ giúp đắc lực của HTX nên có những đợt lưu diễn kéo dài cả tháng trời, phục vụ nhiệm vụ tuyên truyền của địa phương, phục vụ các trận địa phòng không, thương binh...và 25 năm liên tục đội chèo làng Hạ luôn giành giải nhất trong các đợt hội diễn của tỉnh. Năm 1978 ông Nguyễn Trọng Nguyên được cử đi học lớp đạo diễn tại Trường trung cấp văn hóa, sau đó ở lại trường cho đến năm 1986.

Trở về với chiếu chèo làng ông Nguyên lại cùng sinh hoạt những thành viên đội chèo. Trong cơ chế mới, sự hỗ trợ của địa phương cho đội giảm dần rồi cắt hẳn, khó khăn nhưng không vì vậy mà chèo làng Hạ mai một. Ngay như ông Nguyên để có thể dành tâm trí cho chèo, năm 1998 ông tham gia làm dịch vụ thủ công nghiệp ở chợ Mọc sau đó làm nghề say bột những khi buông việc lại sáng tác, lại đến với những làn điệu chèo. Vốn sống đầy đặn và được đào tạo cơ bản, ông Nguyên hiểu môn nghệ thuật này sử dụng ngôn ngữ đa thanh, đa nghĩa kết hợp với cách nói ví von giàu tính tự sự, trữ tình. Người hát được phép tự do bẻ làn, nắn điệu để lột tả nhân vật. Từ chất liệu từ cuộc sống bình dị cùng khát vọng sống thanh bình của người nông dân, Trọng Nguyên đã thai nghén và sáng tác. Nhiều tác phẩm của Trọng Nguyên sáng tác vào đạo diễn cho đội chèo của làng, đội văn nghệ của các xã lân cận, của trường THPT và các ngành đã giành giải cao tại Hội diễn văn nghệ quần chúng của huyện, của tỉnh và giải ngành. Cũng nhiều năm nay, ông Nguyên cùng những người cao tuổi đứng ra dạy hát chèo cho con em trong làng, ngoài xã. Đội chèo của làng giờ có 26 diễn viên, ngoài ra ở đây còn lập thêm đội chèo của người cao tuổi với 22 diễn viên tích cực rèn luyện, biểu diễn và giao lưu. Không chỉ mê say với việc của làng, từ năm 2005 lão nghệ nhân Nguyễn Trọng Nguyên được tín nhiệm bầu làm Chủ tịch Hội người cao tuổi xã Cao Thượng và phong trào hội luôn được đánh giá xuất sắc, đặc biệt với phong trào văn nghệ. Say mê với nghệ thuật chèo đã ăn sâu vào lão nghệ nhân Nguyễn Trọng Nguyên và người dân làng Hạ. Hát chèo đã trở thành một món ăn tinh thần không thể thiếu trong cuộc sống. Những năm vừa qua chiếu chèo làng Hạ cũng đã nhận được sự quan tâm từ chương trình Bảo tồn và phát triển nghệ thuật chèo truyền thống của Sở Văn hóa Thể thao Du lịch. Điều này đã và đang là nguồn động viên tinh thần rất lớn với những người yêu chèo như lão nghệ nhân Nguyễn Trọng Nguyên và đưa lại những cơ duyên mới cho chiếu chèo làng Hạ phát huy loại hình nghệ thuật đặc sắc này.

                                                                                                                                                                 Châu Giang.