Chợ cửa đình từng xuất hiện cách đây hàng trăm năm và bây giờ loại hình họp chợ kiểu này không còn nhiều. Chợ cửa đình xưa cũ tại huyện Tân Yên duy nhất còn phiên chợ đình Cao Thượng họp vào mùng 2 tết. Thế nhưng tại đình Tế xã Lam Cốt gần 30 năm nay dân làng họp chợ và thành chợ, đó là chợ Đình Tế mặc dù cách đó không xa có một khu chợ mới - Chợ Cầu Trản nhưng không ai họp dù được qui hoạch và xây dựng khá qui mô.

Chúng tôi về thăm chợ Đình Tế vào đúng phiên chợ, con đường dẫn vào khu di tích đình chùa Tế tuy khá rộng nhưng chật người đi lại. Phía trong là các dãy hàng quán đơn sơ theo lối chợ quê thường thấy la liệt hàng hoá. Chợ Đình Tế từ nhiều năm nay đã trở thành điểm đến của rất nhièu tư thương trong và ngoài xã và là một trong những trung tâm làm ăn buôn bán kinh doanh của xã miền núi Lam Cốt. Tìm hiểu được biết  đình Tế nằm về phía tây của xã Lam Cốt, xung quanh khu di tích này là những cây đa cổ thụ cành là xum xuê. Đình chùa Tế lâu nay là trung tâm sinh hoạt tin ngưỡng của cộng động dân cư địa phương. Đình Tế còn gọi là đình Giáp Thượng , thờ Cao Sơn, Quí Minh là hai vị tướng có công giúp Vua Hùng 18 dẹp giặc và thánh Tam Giang. Tương truyền đây là ngôi đình hàng tổng được xây dựng từ rất lâu đời, song do chiến tranh và thời gian tàn phá nên đã bi hư hỏng. Năm 1995 nhân dân địa phương khởi công dựng lại đình trên nền cũ và nó tồn tại đến ngày hôm nay. Cạnh đình là chùa Tế, tên chữ là Khánh Quang tự. Cây hương đá dựng trước chùa tạo tác năm Vĩnh Thịnh thứ 10 (1714) cho biết chùa Khánh Quang vốn đã có lịch sử trên 300 năm.  Vào năm Tự Đức Nguyên niên (1848) và năm Đồng Khánh thứ 2 (1878)  chùa đã được trùng tu lại nhưng vân giữ được những nét cổ xưa. Trong chùa hiện còn lưu giữ trên 30 pho tượng cùng nhiều đồ thờ quí giá. Hàng năm Hội đình chùa Tế mở vào tháng giêng và khách thập phương tụ về rất đông vui, dần theo thời gian tại ngã ba đình Tế hình thành một khu trung tâm kinh doanh buôn bán và chợ đình Tế ra đời trong hoàn cảnh như vậy. Nói về chợ cử đình Đình Tế, bà Nguyễn Thị Đạt trên 70 tuổi ở thôn Đồng Thờm cho biết: Hơn 20 chục năm trước dân làng bắt đầu họp chợ, lúc đầu cũng chỉ có ít người thôi nhưng sau cứ đông dần và rồi thành chợ lúc nào không biết. Chợ họp theo phiên 1,4,6, 9 âm lịch, trong đó ngày 4 và ngày 9 là phiên chính. Họp chợ ngày cửa đình này vui lắm. Chợ Đình Tế họp gọn trong sân đình, dưới tán xanh của nhưng cây cổ thụ. Trước đây hàng hoá bán buôn ở chợ chủ yếu là nông sản và việc bán mua cũng chỉ để giải quyết nhu cầu thiết yếu “dưa cà mắm muối” nhưng nay hàng hoá đa dạng phong phú hơn. Từ rau quả củ đến hàng may mặc, đồ điện tử...Kinh tế phát triển, sức mua của người dân tăng nhiều lần và tiếng tốt đồn xa, trong chợ có khá nhiều những chủ hàng từ Ngọc Châu, Ngọc Thiện, Việt Ngọc đến, từ Hoàng Thanh Hiệp Hoà sang và từ Dương Thành Thái Nguyên về. Đi chơi chợ Đình Tế ngoài những mặt hàng thông dụng, cái mọi người quan tâm nhiều nhất đó là món thạch lá thơm mát - một đặc sản riêng có của chợ quê này và ai đã một lần thưởng thức thì khó có thể quên. Vài năm trở lại đây chợ Đình Tế thường rất đông vui, nhưng  đông và vui hơn khi vào những ngày mùng một và Hội đầu xuân. Đi chợ, vãn cảnh đình chùa để thắp một nén nhang cầu phúc hướng thiện, mong mạnh khoẻ, ăn nên làm ra đã trở thành nét sinh hoạt thường nhật và nó cũng là nét đẹp văn hoá của người dân địa phương.

Chợ đình Tế Lam Cốt tuy chưa lớn về qui mô nhưng lại rất có ý nghĩa trong đời sống tinh thần của nhân dân địa phương. Di tích lịch sử đình chùa Tế mới đây đã được xét và công nhận di tích LS – VH cấp tỉnh và Lam Cốt cũng đã có hướng mở rộng chợ Đình Tế đáp ứng nhu cầu làm ăn buôn bán và phát triển của địa phương – Phiên chợ miền tây này hẳn sẽ còn được nhiều người biết tới.

                                                                                  Châu Giang. Phương Thảo